Republika Srpska (RS) planira izvoziti višak električne energije u Mađarsku. Zauzvrat bi od te države, ovaj bosanskohercegovački entitet, dobijao naftu i naftne derivate.
Ova ideja prvi put je pomenuta polovinom oktobra kada je tadašnji član Predsjedništva Bosne i Hercegovini (BiH) Milorad Dodik razgovarao sa mađarskim premijerom Viktorom Orbanom u Budimpešti.
Na zvaničnom sajtu predsjednika mađarske vlade navedeno je da su Orban i Dodik u Budimpešti razgovarali o “zajedničkim projektima koji će doprinijeti smirivanju posljedica energetske krize na BiH i Mađarsku”, piše Radio Slobodna Evropa.
Dodik je to potvrdio i u intervjuu za emisiju “Srpski ekran” Mađarskog javnog servisa (MTVA) koja je emitovana 8. novembra. Pojasnio je da je ovu ideju iznio Orban.
Kako je rekao, prema njegovim procjenama, Republika Srpska može proizvesti oko 35 posto viška električne energije za izvoz.
Radio Slobodna Evropa (RSE) nije dobio odgovor od nadležnog ministarstva u Mađarskoj i najveće energetske kompanije u toj državi o tome da li su upoznati sa ovom idejom, te da li su učinjeni konkretni koraci.
Inicijativa za formiranje regionalne energetske zajednice
Pored Republike Srpske i Mađarske u cijelu priču bi trebalo da bude uključena i Srbija, za koju bi važio isti aranžman kao i za Mađarsku.
Ni iz nadležnog ministarstva Republike Srbije, kao ni Naftne industrije Srbije, RSE nije dobio odgovor na upit o “solidarnoj energetskoj zajednici”.
Prema riječima ministra energetike i rudarstva Republike Srpske Petra Đokića, postoji inicijativa za formiranje regionalne energetske asocijacije koju bi činilo nekoliko država. Đokić naglašava da ovu ideju tek treba razraditi.
– O detaljima tek treba da razgovaramo, i o načinu na koji će ona biti organizovana, koje će biti njene funkcije, da li se time stiču određena prava, naravno, da se stiču neka prava, naravno i obaveze – naglasio je Đokić za RSE.
On ističe da ova ideja može biti korisna za “energetsku sigurnost koju na taj način želimo osigurati”.
Istovremeno, u Elektroprivredi Republike Srpske, preduzeću koje se bavi proizvodnjom i pprodajom električne energije u RS, kažu da su upoznati sa ovom idejom, ali da ih do sada niko nije kontaktirao u vezi njenog provođenja.
Koji su eventualni rizici?
Luka Petrović, direktor Elektroprivrede RS za RSE ocjenjuje da je energetska kriza pogodila Evropu, te da je “logično da se moraju tražiti neka nova rješenja za energetsku stabilnost i nezavisnost”.
– Mogu sve elektroprivrede da se uvežu bolje i da naprave stabilniji, nezavisniji energetski sistem. To je naravno i misija budućih konekcija, ali sve mora biti predmet analize i da se vide prednosti i mane udruživanja – kazao je Petrović.
On dodaje da su moguće smetnje u eventualnom formiranju ovog udruženja, jer Evropa pokušava da zabrani izvoz struje proizvođačima električne energije koji ne plaćaju naknadu za ugljen-dioksid.
Jedna od obaveza iz Zelene agende za Zapadni Balkan koje BiH treba da ispuni je uvođenje taksi na ugljen-dioksid (CO2).
Ukoliko bi ovaj porez bio uveden, BiH bi izbjegla Mehanizam prekograničnog oporezivanja ugljenika (Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM) koji bi trebalo da bude aktiviran od 2027. godine.
Prema ovom sistemu, svi proizvodi u čijoj proizvodnji se emituje mnogo ugljen dioksida, biće podložni plaćanju naknade prilikom uvoza na tržište EU. Ovo se odnosi i na električnu energiju, a EU je jedan od najvažnijih bh. partnera u trgovini strujom.
– Unutar te energetske zajednice mi bismo imali značajnu prednost, jer postoje određeni nedostaci energije u Srbiji, a mi imamo viškove, Mađarska nekad ima višak, nekad manjak, tako da generalno ta zajednica bi pospješila našu stabilnost – smatra Petrović.
Direktor ERS kaže da su zbog sušne godine i slabog rada hidroelektrana morali da uvoze struju. Dodaje da sada rade “punim kapacitetom i ostaje im dovoljno električne energije za izvoz”.
Koliko se struje izvozi, a nafte uvozi?
Prema podacima entitetskog Zavoda za statistiku za 2020. godinu, u RS je proizvedeno 7.899 gigavat sati (gWh) struje, od čega je izvezeno 3.634 gWh, uključujući i tržište drugog bh. entiteta, Federacije BiH.
U prošloj godini, RS je izvezla električne energije u vrijednosti od ukupno 358,9 miliona KM (oko 179 miliona eura).
BiH nema vlastitu rafineriju nafte, te je ovisna o uvozu goriva koja su velikom većinom proizvedena preradom ruske sirove nafte.
Šta kažu evropski i državni regulatori?
Iz Energetske zajednice ističu za RSE da je teško komentarisati najavu formiranja “solidarne energetske zajednice”, jer nemaju dovoljno informacija.
Odgovaraju da, što se njih tiče, Ugovor o energetskoj zajednici “obezbjeđuje solidan okvir za regionalnu energetsku saradnju između Evropske unije i susjednih zemalja potpisnica”.
Državna regulatorna komisija za električnu energiju (DERK) pojašnjava za RSE da ne postoje ograničenja u vezi međunarodne trgovine strujom, ukoliko preduzeće ima dozvolu.
Dozvolu regulatora za međunarodnu trgovinu električnom energijom u RS ima Elektroprivreda RS iz Trebinja, Rudnik i termoelektrana Stanari, “Energy Financing Team” iz Bileće i “Renewable Energy Solutions BH” iz Banjaluke.
Dogovor usred sankcija Rusiji
Od 5. decembra, sankcije Evropske unije prema Rusiji uključuju potpuni embargo na uvoz sirove nafte morskim putem, a od 5. februara iduće godine on se odnosi i na rafinisane naftne proizvode. Iz ovoga nisu isključene ni zemlje Zapadnog Balkana koje većinu sirove nafte dobijaju iz Rusije.
Za Ivana Brodića, urednika regionalnog energetskog portala “Energy Press” je neobično što se priča o razmjeni struje za naftu pojavljuje dok je Rusija pod sankcijama.
Za RSE ocjenjuje da je začetak ove ideje u djelimičnoj ovisnosti Srbije o ruskoj nafti i najave Aleksandra Vučića, predsjednika Srbije, da će graditi naftovod prema Mađarskoj.
“Koliko Mađarska ima energenata da se solidarizuje sa RS, to ne znam, ali ono što znam je da se izuzetak na ruske energente u smislu sankcija na Mađarsku odnosi samo na Mađarsku. Mađarska nema pravo, recimo, prodavati derivate iz ruske nafte dalje izvan svojih granica”, istakao je Brodić.
Brodić kaže da je izvoz električne energije u zamjenu za druge energente rijedak slučaj u Evropi.
– Direktna trampa je zapravo vrlo rijetka pojava u slobodnotržišnim zemljama, obično se takve trampe za energente, hrana za naftu, struja za naftu i slično odnose na zemlje poput Irana, Iraka, Venecuele, na zemlje koje su zbog nekog razloga pod sankcijama – ocjenjuje Brodić.
Što se energetske solidarnosti tiče, on podsjeća da na nivou EU još od 2017. godine postoji slična uredba, koja upućuje članice jedne na druge u slučaju nestašice gasa.
Potpisivanje ovakvih sporazuma je postalo češće tek ove godine, kada je počela energetska kriza prouzrokovana invazijom Rusije na Ukrajinu.
Odnosi Dodika i Orbana
Mađarski desno orijentisani lider i novoizabrani predsjednik RS duže vrijeme gaje bliske odnose.
Prvi značajniji susret se desio kada se Dodik sastao sa Orbanom u Budimpešti 2019. godine, nakon čega je premijer Mađarske rekao da želi zvanične odnose i jačanje saradnje sa RS.
Kasnije su se sretali više puta u Budimpešti i Beogradu, a Orban je bio u posjeti Dodiku, u Laktašima kod Banjaluke, u novembru prošle godine. Krajem prošle godine, Orban se usprotivio prijedlogu njemačke vlade da Evropska unija Dodiku nametne sankcije.
Uoči posljednjih Opštih izbora u BiH, mađarski premijer je u video objavi podržao Dodika, i bio je jedan od rijetkih lidera u regionu koji mu je čestitao pobjedu – dok je brojanje glasova, zbog navoda opozicije o pljački izbora, još trajalo.
Ekonomska saradnja Mađarske i RS se takođe intenzivirala u prethodnih godinu dana.
Na sastanku u Laktašima, dogovoreno je osnivanje fonda za pomoć RS, putem kojeg će Mađarska pomoći privredi ovog bh. entiteta sa 100 miliona eura.
Do sada, 35 miliona eura je uloženo za kupovinu poljoprivrednih mašina.
Značajna investicija stiže i u oblasti energetike, jer će kompanija “Lugos Renewables” iz Budimpešte biti većinski vlasnik solarne elektrane vrijedne više od 50 miliona eura, koja bi trebalo da se gradi na jugu BiH. Iz ove kompanije je za RSE rečeno da bi izgradnja trebalo da počne iduće godine.
